Η ιδεολογική γεωμετρία του Μπάνον
Ο αγιατολάχ του λαϊκισμού: Ο Στιβ Μπάνον και η θεοπολιτική του Τραμπ
Ο Στιβ Μπάνον είναι ένας σύγχρονος πολιτικός στοχαστής της (ακρο)δεξιάς που επιμένει να αντιμετωπίζει την πολιτική ως κοσμολογία - δεν είναι απλώς ο ιδεολόγος του MAGA αλλά φορέας μιας νέας κοσμοθεωρίας: Η ιστορία κινείται (και γίνεται κατανοητή) κυκλικά, οι θεσμοί είναι προσωρινά περιβλήματα κι ο ηγέτης η ενσάρκωση της «λαϊκής μοίρας».
Οι παρεμβάσεις Μπάνον δεν είναι μία απλή πολιτική ανάλυση μα επιδιώκουν να ηχήσουν σαν θεοπολιτική ρητορική – είναι με τον δικό του τρόπο ένας αγιατολάχ της σύγχρονης ακροδεξιάς.
Όταν μιλά για τον Τραμπ ως «έναν άνδρα ενάντια στον χρόνο», ρίχνει την ιδέα ότι υπάρχουν άνθρωποι που πολεμούν την παρακμή της ιστορίας αντί να την παρακολουθούν. Σε αυτή την κοσμοθεωρία ο Τραμπ δεν είναι πολιτικός παίκτης - είναι μορφή αντίστασης στη φθορά. Η πολιτική (στο σχήμα Μπάνον) μετατρέπεται σε μάχη μεταφυσικής συνεχείας κι όχι σε διαχείριση εξουσίας.
Η αλλοτινή διάκριση Αριστεράς–Δεξιάς έχει παραχωρήσει τη θέση της στη σύγκρουση μεταξύ οικονομικού εθνικισμού και πολυμερούς παγκοσμιοποίησης. Ο Μπάνον δεν είναι σώνει και ντε περιθωριακός, αλλά κεντρικός παίκτης της αλλαγής άξονα στην παγκόσμια πολιτική. Η έννοια της «κυριαρχίας» είναι γι’ αυτόν ο μόνος πραγματικός ιδεολογικός δείκτης του 21ου αιώνα. Όλα τα άλλα -δικαιώματα, οικονομία, ταυτότητες- είναι παράγωγα του αν έχεις ή όχι κυριαρχία.
Έτσι εξηγείται και η ρητορική του για τον Τραμπ ως «όργανο της θείας βούλησης», όπως είπε στην πρόσφατη -αρκούντως αποκαλυπτική σκέψεων και προθέσεων- συνέντευξή του στον Economist. Δεν φτιάχνει μία μεταφυσική της πολιτικής, αλλά επιχειρεί μία νομιμοποίηση της κυριαρχίας διά του αφηγήματος. Ο ηγέτης αναγορεύεται σε μεσολαβητή του Θείου. Η πολιτική γίνεται τελετουργία επανεγκαθίδρυσης της ισχύος μέσα από την πίστη. Ένας σκληρός λαϊκισμός με τη μορφή κοσμικής θεοκρατίας.
Αυτή η αντίληψη -προφανώς- οδηγεί σε σύγκρουση με τους θεσμούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση (που κατά βάση σπρώχνει ο Μπάνον) για «τρίτη θητεία Τραμπ» είναι περισσότερο δοκιμή ορίων. Το μήνυμα δεν είναι «ο Τραμπ θα παραμείνει στην εξουσία», αλλά ότι «η λαϊκή βούληση είναι πάνω από το Σύνταγμα».
Το σημαντικό δεν είναι η κυριολεξία των δηλώσεων Μπάνον. Με την υπέρβαση του λογικού και του νομοθετικού ορίου, δοκιμάζεται η αντοχή του συστήματος. Ο φιλελευθερισμός είχε παγιώσει την πολιτική ως τεχνοκρατία. Ο Μπάνον την επαναφέρει με το χιτώνα του μύθου – ποτίζει το φαντασιακό του λαού για ν’ ανθίσει η σπορά του εθνικιστικού λαϊκισμού (της ιδεολογίας του MAGA). Αυτό είναι που φοβίζει, όχι οι ακραίες δηλώσεις - ότι επιχειρεί να δώσει νόημα εκεί όπου η τεχνοκρατία σιωπά.
Στα μάτια του Μπάνον, οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες (και οι ΗΠΑ των Δημοκρατικών) έγιναν προτεκτοράτα του διεθνούς συστήματος που ο ίδιος πολεμά. Γι’ αυτό ο αντιευρωπαϊσμός του δεν είναι πολιτικός μα οντολογικός. Ως εκ τούτου, αν η ιστορία είναι κύκλος, τότε η κρίση είναι ευλογία, η παρακμή ευκαιρία κι ο ηγέτης το όργανο της μετάβασης στην αναγέννηση.
Ο Μπάνον προσεγγίζει τον Τραμπ όχι μόνον ως πολιτικό εργαλείο (που αυτοσχεδιάζει κατά το δοκούν - ή αναλόγως του πώς ξύπνησε…), αλλά σαν ιστορικό μηχανισμό. Η θρησκευτική γλώσσα είναι αναγκαία για να εκφράσει την πίστη και να προσδώσει υπόσταση σε μια νέα στροφή του πολιτικο-ιστορικού κύκλου.
Σε έναν κόσμο όπου η δημοκρατία έχει γίνει στεγνή διαδικασία (πνιγμένη στον οικονομισμό της παγκοσμιοποίησης), η πρόκληση του Μπάνον λειτουργεί σαν αναλαμπή: είναι επικίνδυνη, συνάμα γοητευτική. Η παγκοσμιοποίηση υποσχέθηκε ευημερία χωρίς ιδεολογία και κατέληξε να παράγει κενό, outsiders, επισφάλεια κι εχθρούς. Άνοιξε η κοινωνική ψαλίδα κι από το χάσμα πετάχτηκαν τέρατα.
Η αποτυχία του φιλελευθερισμού να προσφέρει ένα οραματικό σχέδιο είναι η πραγματική ρίζα του προβλήματος. Η Δύση έσκαψε το λάκκο της – ο Μπάνον (πολλώ μάλλον ο Τραμπ) δεν είναι λύση, αλλά σύμπτωμα.
Ο Μπάνον μιλά για μια ολόκληρη γενιά που δεν πιστεύει πια ότι οι θεσμοί μπορούν να σώσουν την ιστορία. Αυτό είναι επικίνδυνο και ταυτόχρονα αποκαλυπτικό: η πολιτική επιστρέφει όχι ως τεχνική διακυβέρνησης, αλλά ως πράξη πίστης. Και σε αυτό το πεδίο, η φιλελεύθερη Δύση κινδυνεύει να μείνει χωρίς απάντηση – να κυνηγά την ουρά της όταν δεν χρειάζεται απλά και μόνο να επικρατήσει σε μικρές μάχες για να σώσει την παρτίδα και τα προσχήματα. Οι καμπάνες του κινδύνου ηχούν δαιμονισμένα…